DEN HAAG – De energiemix zo groen mogelijk: de Tweede Kamer zit er behoorlijk mee in de maag. Veel partijen willen net wat anders dan de concurrentie. Daardoor verandert er, ook na de recente Urgenda-draai, aan de door Europa ingegeven energieroute amper iets.
Biomassa verstoken gold op papier lang als groen. Dat dit in de praktijk niet klopt, dringt in de Tweede Kamer bij steeds meer partijen door.
Maar met deze werkelijkheid zit Nederland lelijk met zijn vingers tussen de deur. In Europa en ook mondiaal heeft ons land namelijk beloofd flink te vergroenen. Als biomassa daarvoor niet meer meetelt, dringt de vraag zich op of de groene energieambities, die de politiek ons land oplegt, wel haalbaar zijn.
„Aardgas wordt als de grote boosdoener gezien, en dat is zwaar onterecht”, reageert Kamerlid Kops. „ Feit blijft dat gas schoner is dan biomassa.”
Volgens de PVV’er durfde EU-commissaris Timmermans vorige week in een videogesprek met de Tweede Kamer niet echt een standpunt over biomassa in te nemen. „Het is een combinatie van naïviteit, onbenul en allesverblindend klimaatactivisme”, vindt hij. „Totaal niet realistisch.”
Zon, wind en waterstof
D66-Kamerlid Sienot geeft toe dat vergroenen in een tamelijk plat en dichtbevolkt land als Nederland ’niet makkelijk’ is. „Maar het is wel mogelijk”, stelt hij. Het liefst ziet hij dat er gas uit kleine Nederlandse gasvelden wordt gewonnen en dat er veel meer met isolatie wordt gedaan.
Het subsidiëren van biomassa wil hij ’zoveel mogelijk’ ontmoedigen. Mogelijkheden ziet hij in zonnepanelen, wind op zee en waterstof. „Daar waar we echt tekort schieten moet ingezet worden op hybride warmtepompen, die als het nodig is ook op aardgas werken. Het is een beetje te makkelijk om met terugwerkende kracht het bestempelen van biomassa als ’groen’ nu ’raar’ te noemen.”
CDA houdt vast aan biomassa: ’Ook gft-afval’
Het CDA wil biomassa nog niet aan de dijk zetten. „Biomassa gaat niet alleen om complete bomen, maar ook om groente- en fruitafval. De discussie hoe we de klimaatdoelen gaan halen wordt op deze manier wel erg zwart-wit”, vreest Kamerlid Mulder.
Het CDA wil echt niet meer dat de gaswinning in Groningen wordt hervat, iets wat Forum voor Democratie nog wel wil. Kernenergie vlakt de partij dan weer niet uit. Mulder: „Het gaat om de juiste energiemix: groen gas, zon, wind en ook kernenergie. We hebben het allemaal nodig en we moeten er voor zorgen dat de klimaatopgave haalbaar en betaalbaar blijft.”
SP-Kamerlid Beckerman denkt dat ’de draai’ die Minnesma maakt op houtige biomassa ’erg verstandig’ is. „De verhouding is volledig zoek. Dat helpt het klimaat niet en is peperduur. Ruim 11 miljard subsidie terwijl het kabinet amper geld vrij maakt om bijvoorbeeld huurwoningen te isoleren waardoor mensen een lagere energierekening krijgen en we tegelijkertijd wel bijdragen aan klimaatdoelen.”
Ik beloof dat ik niet vaak zulke lange citaten zal opnemen, maar zo gek gaat het ook niet snel meer worden. Woensdagavond verscheen bij de NOS het volgende bericht:
’Minister Wiebes wil niet toezeggen dat er geen subsidie meer gaat naar de bouw van nieuwe biomassacentrales. Hij begrijpt de zorgen die inmiddels zijn gerezen over het gebruik van biomassa voor energieopwekking. „Maar als we de klimaatopgaven willen halen, hebben we biomassa voorlopig nodig”, zei hij in de Tweede Kamer. „Ik wil ervoor hoeden dat we op een woensdagmiddag een belangrijk onderdeel van het klimaatakkoord door de plee spoelen”, zei de minister van Economische zaken en Klimaat. Hij wees erop dat in dat akkoord door honderd organisaties is afgesproken dat biomassa belangrijk is. De brandstof werd vorig jaar nog gezien als duurzame energiebron en zou het doel om in 2030 49 procent minder CO₂ uit te stoten dichterbij brengen. De laatste tijd rijzen er steeds meer bezwaren tegen biomassa. In plaats van gebruikte houtpallets wordt er boshout uit het buitenland verbrand. Daar komt bij dat het stoken van biomassa tot luchtvervuiling leidt. Al met al zou het gebruik van de brandstof geen winst opleveren voor het klimaat. Wiebes erkent dat er een evolutie in het denken over biomassa gaande is. Hij denkt dat er op de langere termijn misschien niet meer voor wordt gekozen, maar ’in de tussentijd’ en ’tijdens de energietransitie’ zitten we er aan vast, zei hij.’
Klimaatakkoord
Einde citaat. De minister weet dat de enige reden dat het verbranden van bossen bijdraagt aan het halen van de doelstelling om minder CO₂ uit te stoten is dat in het klimaatakkoord (waar geen burger ooit aan te pas is gekomen) is afgesproken dat de CO₂-uitstoot van biomassa niet meetelt. Er wordt enorm veel CO₂ uitgestoten als je bossen verbrandt, veel meer zelfs dan wanneer je gas verbrandt omdat nat hout minder energie oplevert. Maar er is bestuurlijk besloten om dat niet mee te tellen. We halen de klimaatdoelen enkel omdat we een boekhoudkundige truc uitvoeren. Wat de minister „evolutie in het denken” noemt, is dat mensen erachter komen dat ze beduveld worden.
Minister duikt weg
Er is niets duurzaams aan het verbranden van bossen. De minister probeert, en daarom citeer ik hem zo uitvoerig, ook helemaal niet te verdedigen dat het wél duurzaam is. Hij duikt weg voor inhoudelijke verdediging, en beroept zich op een gezagsargument (honderd organisaties), en gooit het op de lange baan (op de langere termijn misschien niet meer).
Hij weet dat zijn verhaal niet klopt. Er is vroeger gedacht dat voor de gekapte bossen weer nieuwe bomen zouden aangroeien, en dat zou waar kunnen zijn in Noorwegen dat dunbevolkt is en vol staat met bossen. Maar als je binnen tien jaar, wat de minister noemt „tijdens de energietransitie”, naar 49% zogenaamd duurzaam wilt, moet je in een enorm tempo kappen, en verbranden, en daar groeit geen bos tegenop. Het cynisme is stuitend.
Natuurlijk stoot je CO₂ uit als je hout verbrandt. Ieder kind kan zien dat in dat klimaatakkoord iets ongelooflijks is ’afgesproken’. De Tweede Kamer, en anders bij de eerste gelegenheid de kiezer, over door de plee spoelen gesproken, moet er op toezien dat we onze eeuwenoude oerwouden, met alle planten, dieren, microben erin, niet aan dat cynisme verliezen.
Heel even sprekend als bioloog herinner ik er graag aan dat veel van onze geneesmiddelen ooit zijn gevonden in tropische schimmels en planten uit oerwouden. De rijkdom van een oerwoud is veel groter dan de calorische waarde die je krijgt als je het verbrandt.
Slachting olifanten
Hier is als voorbeeld een evolutie van denken. Ivoor is een prachtig materiaal dat wordt gemaakt van de slagtanden van olifanten. Door de vraag naar ivoor ontstond een slachting onder olifanten, en een van de horrorbeelden die ik me uit mijn kindertijd herinner, is een tijdschriftfoto van een doodgeschoten olifant waarvan stropers de slagtanden hadden afgezaagd.
Er is aanvankelijk besloten om gebruik van ivoor te verbieden, tenzij afkomstig van dieren die een natuurlijke dood waren gestorven. Dat klonk redelijk, immers als ze toch dood zijn, waarom dat ivoor dan niet gebruiken: gecertificeerd ivoor met keurmerk. Maar dat werkt natuurlijk niet!
Het stropen ging door, want je kunt aan een ivoren beeldje niet zien hoe die olifant is doodgegaan, en de producenten gaan altijd schuiven met producten. De enige maatregel die werkte, evolutie in het denken: alle gebruik van ivoor verbieden.
Als wij in Diemen hout verbranden, zullen ze daar elders in de wereld de bomen voor kappen. Als er vraag is, komt er aanbod. Het is geen schande om tot dit nieuwe inzicht te komen, maar wel om daarvoor weg te duiken.
Biomassacentrales zijn onzinnig en moeten direct stoppen.
Milieuorganisaties en personen uit vijf Europese landen en de Verenigde Staten dienden vorige week een rechtszaak in bij het Europese Gerechtshof, tegen de Europese Unie. Hout verbranden voor energie — een praktijk die bekend staat als biomassa — ondermijnt volgens de eisers de inspanningen om de klimaatopwarming te bestrijden en is even schadelijk voor het klimaat als het verbranden van fossiele brandstoffen. Ze zijn naar de rechter gestapt in een reactie op de EU-richtlijn voor hernieuwbare energie voor 2021-2030 (RED II) die begin dit jaar werd aangenomen.
Daarin wordt biomassa gepromoot als koolstofneutrale energiebron. Bovendien wordt de houtkap voor biomassa veel te weinig gereguleerd volgens de eisers. ‘Het beleid van de EU is gebaseerd op de foute en roekeloze veronderstelling dat boshout verbranden koolstofneutraal is’, zegt dr. Mary S. Booth, directeur van het in de VS gevestigde Partnerschap voor Beleidsintegriteit (PFPI). Zij doet onderzoek naar broeikasgassen en het effect van biomassa op het bosbestand, en is de voornaamste wetenschappelijk adviseur van de eisers. ‘Deskundigen van over de hele wereld, inclusief de eigen wetenschapsadviseurs van de EU, waarschuwen al jaren dat biomassa de uitstoot van fossiele brandstoffen verhoogt.’
Uitstootsubsidies
In Europa is houtverbranding de voornaamste bron van hernieuwbare energie. De “populariteit” nam toe in 2009 toen de EU toen de zich ertoe verbond om tot 20 procent hernieuwbare energie te produceren tegen 2020. Het was dan dat biomassa op de lijst van hernieuwbare energiebronnen werd gezet. Verschillende landen — waaronder België, Nederland en het Verenigd koninkrijk — subsidieerden de biomassa-industrie omdat er minder investeringen nodig zijn om een oude steenkoolcentrale om te vormen tot een biomassacentrale dan nieuwe windmolens of zonneparken te bouwen.
‘Het was voor de lidstaten een makkelijke manier om de energiedoelstellingen te halen. Alleen was dat gebaseerd op de foute veronderstelling dat biomassa koolstofneutraal is’
Er ontstond een markt voor hout dat niet goed genoeg is voor de houtindustrie. Omdat biomassa door de lage investeringen en de subsidie zo winstgevend was, werden steeds meer volledige bomen geveld om in pellets te persen en in centrales te verbranden voor energie.
‘Het was voor de lidstaten een makkelijke manier om de energiedoelstellingen te halen’, vertelt Bas Eickhout. De Nederlandse Europarlementariër (Groenlinks) werkt vooral op dossiers rond bio-energie. ‘Alleen was dat gebaseerd op de foute veronderstelling dat biomassa koolstofneutraal is.’
Kelsey Perlman is beleidsmedewerker bij Fern, een ngo die optreedt als waakhond voor duurzaam bosbeheer in de EU. Zij illustreert het gevaar van houtkap aan met een grafiek van het klimaatpanel van de Verenigde Naties. De rode balk toont de uitstoot van broeikasgassen aan in de EU. De groene balk, slechts luttele procentpunten van de rode, is het totale vermogen van Europese flora om die uitstoot op te nemen.
‘Grondgebruik is cruciaal om broeikassgassen op te nemen. Het bosbestand in Europa is beperkt en precair. Bomen verbranden om aan onze energievraag te voldoen, doet de rode balk groeien en maakt de groene kleiner, complete waanzin!’ Volgens Perlman heeft de verspreiding van biomassa te maken heeft met een gebrek aan besef van de schaal van de klimaatproblematiek.
Zo komt het leeuwendeel — 42 procent volgens Eurostat — van de Europese hernieuwbare energieproductie vandaag van biomassa afkomstig is. De Europese commissie blijft sterk rekenen op op bio-energie uit hout om de klimaatdoelstellingen 2030 te halen. Alleen zeggen wetenschappers dat biomassa van niet-duurzaam boshout — bijvoorbeeld volledige bomen in plaats van enkel resthout — helemaal niet duurzaam is, laat staan koolstofneutraal. Volgens onderzoek van Fern is de laatste vijf jaar niet alleen de hoeveelheid hout die gestookt werd voor energie gestegen, maar ook het aandeel dat rechtstreeks uit het bos komt, is groter geworden (+ 24 procent) dan voor restanten van houtproducten en houtafval (+ 10 procent).
Boekhoudkundig achterpoortje
‘Houtverbranding zorgt ontegensprekelijk voor uitstoot. Mijn onderzoek toont aan dat een biomassacentrale per eenheid energie gemiddeld meer broeikasgassen uitstoot dan centrales op basis van fossiele brandstoffen, zoals steenkool en aardgas’, legt Mary Booth uit. In de EU-richtlijn staat de biomassa-industrie echter geboekstaafd als een sector die geen broeikasgassen uitstoot.
De redenering hierachter is dat gerooide bosdelen terug groeien en dat die de koolstof van de verbrande bomen opnieuw opnemen. De rekenfout hier is simpel: het duurt decennia of zelfs eeuwen eer een bos dat gekapt werd terug dezelfde capaciteit voor koolstofopname heeft als voorheen.
‘Een biomassacentrale stoot gemiddeld meer broeikasgassen uit per eenheid energie dan centrales op basis van fossiele brandstoffen’
Dit boekhoudkundig achterpoortje zorgt er voor dat Europese lidstaten een praktijk inschakelen die voor meer uitstoot zorgt dan fossiele brandstoffen om de klimaatopwarming tegen te gaan.
‘In de klimaatwetenschap is tijd een belangrijke factor. Wat de EU nu doet, is een vervuilende industrie het label van zero-emissie geven omdat de uitstoot tegen 2050 misschien weer wordt opgenomen’, beweert Kelsey Perlman. ‘We weten intussen dat de planeet zichzelf begint op te warmen als we er niet in slagen om de globale uitstoot te halveren. Tijd is een luxe die we niet meer hebben.’
Er is bovendien geen enkele Europese wetgeving die lidstaten verplicht om bomen die gestookt worden in energiecentrales te vervangen. Daar zijn zowel Booth, Perlman als Eickhout duidelijk over: in de RED II staat geen enkele bindende regel daaromtrent.
Nochtans laat de woordvoerder klimaatbeleid van de Europese Unie aan de redactie weten dat de Europese richtlijn de industrie maatregelen oplegt op vlak van bosregeneratie. Na een analyse van het document blijkt dat niet volledig te kloppen. Er zijn passages waarin staat dat houtkap voor biomassa duurzaam moet zijn. Maar dat is vaag en een niet bindende richtlijn.
‘Je mag RED II er volledig op naslaan, je zal geen enkele gegronde rechtvaardiging vinden om biomassa als koolstofneutraal te beschouwen. Het enige argument daarvoor is dat bomen teruggroeien. Vanzelf blijkbaar…’, zegt de Amerikaanse dokter in de ecologie Booth daarover.
Het falende compromis
Milieuorganisaties lobbyen al sinds 2008 bij beleidsmakers om de steun voor biomassa van niet-duurzame boskap op te geven. Vorig jaar werd ook een open brief gepubliceerd waarin 800 wetenschappers, waaronder voormalig vicevoorzitter van het internationale klimaatpanel IPCC, Jean-Pascal Van Ypersele, aan de alarmbel trokken: ‘De oplossing voor het vervangen van steenkool is niet om een stap terug te zetten en opnieuw bossen te verbranden, maar om fossiele brandstoffen te vervangen door koolstofarme bronnen, zoals zon en wind’, stond daarin te lezen.
Hoe komt een destructieve praktijk voor milieu en klimaat terecht in een beleidsdocument voor duurzame energie?
De inspanningen van academici en milieuverenigingen mochten niet baten. Hoe komt een destructieve praktijk voor milieu en klimaat terecht in een beleidsdocument voor duurzame energie?
Nochtans was er ook in het Europees Parlement weerstand tegen de belangrijke rol van biomassa in RED II. ‘Er was jammer genoeg geen meerderheid voor het sterk terugdringen van het stoken van volledige bomen in energiecentrales.’ Vertelt Europarlementslid Bas Eickhout. Volgens hem waren het bewogen onderhandelingen:
‘Bosrijke landen zoals Zweden en Finland zijn doodsbang dat de EU aan bosbeleid gaat doen, wat een bevoegdheid is van de lidstaten. Ze vrezen dat het verbieden van houtkap voor biomassa de deur gaat openzetten voor meer Europese inmenging in het bosbeleid.
En de verdeling in het Europees parlement is nu eenmaal van die aard dat als je milieubeleid wil aanscherpen, Scandinavische landen de facto over een veto beschikken. ‘De Zuiderse lidstaten zijn sowieso moeilijk te overtuigen op dat vlak. Dus moet je alle Scandinavische landen mee aan boord krijgen om een meerderheid te vormen.’
Achter het njet van Zweden en Finland zit volgens Eickhout ook een zeer sterke lobby van de bosbouwindustrie. ‘Zij waren heel vocaal in hun weerstand tegen criteria voor biomassa’, gaat het Groenlinkse europarlementslid verder. Zijn fractie in het EP wou bekomen dat in RED II enkel nog biomassa van reststromen toegelaten werd: bijvoorbeeld houtresten van de meubelindustrie of snoeiafval. Daarvoor rijkte de lange arm van de bosbouwindustrie echter te ver.
De Nederlandse Europarlementariër Bas Eickhout juicht de rechtszaak toe: ‘Tegelijk is het wrang dat dit juridisch middel nodig is omdat de politiek gefaald heeft’
Wel was er een meerderheid voor een verbod op de bijstook in oude, inefficiënte kolencentrales die landen nu nog dankzij biomassa kunnen “vergroenen” en dus langer open kunnen houden. Biomassa mag alleen nog maar in nieuwe, moderne centrales. ‘Dat maakt biomassa minder aantrekkelijk, omdat er vooraf eerst toch een flinke investering moet worden gedaan’, zegt Eickhout. ‘Het is niet ideaal, maar de lobby was sterk. Dat is nu eenmaal hoe Europa werkt. Het blok heeft wel mooie waarden en hogere doelen, zeker op vlak van klimaatbeleid. Het politiek compromis zorgt er echter voor dat die doelen slechts een ideaal blijven.’
De Nederlander juicht de rechtszaak toe: ‘Tegelijk is het wrang dat dit juridisch middel nodig is omdat de politiek gefaald heeft.’
‘Wij, de eisers, willen aantonen dat het beleid van de EU er niet in slaagt om de principes van het Verdrag van de Werking van de EU (stichtend verdrag, nu onderdeel van het Verdrag van Lissabon, red.) na te leven. Daarin staat duidelijk dat milieubeleid moet gebaseerd zijn op wetenschap, klimaatverandering moet bestrijden, en het principe moet hanteren dat de vervuiler betaalt.’ Dat is het voornaamste juridisch argument volgens de website van de eisers.
Mary Booth vertelt dat de eisers de rechtszaak als enige mogelijke volgende stap zagen om de EU ervan te overtuigen om niet-duurzame biomassa te schrappen in RED II.
De miljardensubsidies die Nederland in
biomassacentrales stopt zijn weggegooid geld, concludeert de Europese koepel
van wetenschappers. Energie opwekken met hout uit bossen zorgt voor meer CO2-uitstoot dan kolen en gas. ,,Het is een waanidee dat het
verbranden van biomassa duurzaam is.’’
In Nederland staan binnen een paar jaar liefst 628
biomassa-installaties, blijkt uit een inventarisatie van deze nieuwssite.
Daarvoor heeft de overheid 11,4 miljard euro subsidie gereserveerd. Het kabinet
beschouwt biomassa als een belangrijke duurzame energiebron die komende jaren nodig is om de
klimaatdoelen te halen en de
gaskraan in Groningen dicht te draaien. Zo worden de grote kolencentrales in
Geertruidenberg en Eemshaven momenteel omgebouwd tot biomassacentrales.
Die ombouw werkt averechts voor het klimaat en is een slechte
besteding van publiek geld, stelt de European Academies Science Advisory
Council (EASAC). ,,Biomassa is een
heel slechte energiebron. Verbranding
van hout levert weinig energie op, waardoor er netto meer CO2 uit de schoorsteen komt dan bij kolen en gas. Door een
Europese afspraak hoeven we die uitstoot alleen niet in onze klimaatboekhouding
op te nemen’’, zegt hoogleraar Louise Vet, die namens de Koninklijke
Nederlandse Akademie van Wetenschappen in de milieugroep van EASAC zit.
Biomassa is een heel slechte
energiebron. Verbranding van hout levert weinig energie op, waardoor er netto
meer CO2 uit de schoorsteen komt. (Louise
Vet, hoogleraar)
Nieuwe bomen
De Europese afspraak luidt
dat de CO2-uitstoot van biomassa
meetelt in het land waar de biomassa is geoogst – in de praktijk veelal
Noord-Europa en Amerika. Omdat na die ‘oogst’ weer nieuwe bomen worden geplant
die CO2 opnemen, wordt biomassa als
duurzaam beschouwd. Onterecht, stellen de wetenschappers. ,,Het duurt jaren,
soms zelfs decennia, voor dezelfde hoeveelheid CO2 weer is opgenomen door nieuwe bomen’’, zegt Vet. ,,Het is
een waanidee dat het in één klap verbranden van biomassa in deze enorme
hoeveelheden duurzaam is.’’
De stikstofcommissie
van Johan Remkes adviseerde het kabinet vorige week ook al om
te stoppen met subsidies voor het bijstoken van biomassa.
Energiebedrijf RWE, dat 2,6 miljard euro subsidie ontvangt om biomassa te
stoken in zijn kolencentrales, vindt dat advies ‘bizar en onjuist’.
Mochten de subsidies worden stopgezet, dan zullen energiebedrijven compensatie
eisen, waarschuwt brancheorganisatie Energie Nederland. ,,De subsidie is
onherroepelijk toegekend.’’
Vicepremier Carola Schouten zegt dat het kabinet geen taboes uit
de weg zal gaan bij het oplossen van het stikstofprobleem in Nederland. Dat was
haar reactie op een advies van oud-minister Johan Remkes die stelt dat het
kabinet ‘zo snel mogelijk drastische maatregelen moet nemen’, zoals inkrimping
van de veestapel en verlaging van de maximumsnelheid:
