DEN HAAG – De energiemix zo groen mogelijk: de Tweede Kamer zit er behoorlijk mee in de maag. Veel partijen willen net wat anders dan de concurrentie. Daardoor verandert er, ook na de recente Urgenda-draai, aan de door Europa ingegeven energieroute amper iets.
Biomassa verstoken gold op papier lang als groen. Dat dit in de praktijk niet klopt, dringt in de Tweede Kamer bij steeds meer partijen door.
Maar met deze werkelijkheid zit Nederland lelijk met zijn vingers tussen de deur. In Europa en ook mondiaal heeft ons land namelijk beloofd flink te vergroenen. Als biomassa daarvoor niet meer meetelt, dringt de vraag zich op of de groene energieambities, die de politiek ons land oplegt, wel haalbaar zijn.
„Aardgas wordt als de grote boosdoener gezien, en dat is zwaar onterecht”, reageert Kamerlid Kops. „ Feit blijft dat gas schoner is dan biomassa.”
Volgens de PVV’er durfde EU-commissaris Timmermans vorige week in een videogesprek met de Tweede Kamer niet echt een standpunt over biomassa in te nemen. „Het is een combinatie van naïviteit, onbenul en allesverblindend klimaatactivisme”, vindt hij. „Totaal niet realistisch.”
Zon, wind en waterstof
D66-Kamerlid Sienot geeft toe dat vergroenen in een tamelijk plat en dichtbevolkt land als Nederland ’niet makkelijk’ is. „Maar het is wel mogelijk”, stelt hij. Het liefst ziet hij dat er gas uit kleine Nederlandse gasvelden wordt gewonnen en dat er veel meer met isolatie wordt gedaan.
Het subsidiëren van biomassa wil hij ’zoveel mogelijk’ ontmoedigen. Mogelijkheden ziet hij in zonnepanelen, wind op zee en waterstof. „Daar waar we echt tekort schieten moet ingezet worden op hybride warmtepompen, die als het nodig is ook op aardgas werken. Het is een beetje te makkelijk om met terugwerkende kracht het bestempelen van biomassa als ’groen’ nu ’raar’ te noemen.”
CDA houdt vast aan biomassa: ’Ook gft-afval’
Het CDA wil biomassa nog niet aan de dijk zetten. „Biomassa gaat niet alleen om complete bomen, maar ook om groente- en fruitafval. De discussie hoe we de klimaatdoelen gaan halen wordt op deze manier wel erg zwart-wit”, vreest Kamerlid Mulder.
Het CDA wil echt niet meer dat de gaswinning in Groningen wordt hervat, iets wat Forum voor Democratie nog wel wil. Kernenergie vlakt de partij dan weer niet uit. Mulder: „Het gaat om de juiste energiemix: groen gas, zon, wind en ook kernenergie. We hebben het allemaal nodig en we moeten er voor zorgen dat de klimaatopgave haalbaar en betaalbaar blijft.”
SP-Kamerlid Beckerman denkt dat ’de draai’ die Minnesma maakt op houtige biomassa ’erg verstandig’ is. „De verhouding is volledig zoek. Dat helpt het klimaat niet en is peperduur. Ruim 11 miljard subsidie terwijl het kabinet amper geld vrij maakt om bijvoorbeeld huurwoningen te isoleren waardoor mensen een lagere energierekening krijgen en we tegelijkertijd wel bijdragen aan klimaatdoelen.”
Met de jarenlange klimaatzaak dwong Marjan Minnesma de overheid via de rechter versneld te stoppen met fossiele brandstoffen. Van het gas af is het nieuwe Haagse mantra en het kabinet stimuleert houtige biomassa als vorm van ’hernieuwbare energie’. Nu het boegbeeld van Urgenda zich echter voegt bij de critici van houtstook voor energie, en tegelijkertijd een lans breekt voor aardgas, vinden velen dat curieus.
Edwin Timmer
Marjan Minnesma was zich zondagavond kennelijk bewust van de opmerkelijke klimaatuitspraak die ze zojuist had gedaan. „Dat klinkt heel raar uit mijn mond”, klonk het. Het gebeurde tijdens een interview in het EO-radioprogramma Dit is de dag. En menig luisteraar zat met de oren gespitst.
„Als ik het heel cru zou stellen, zou ik zeggen: op dit moment is het beter om aardgas te gebruiken en een boom te planten, dan om biomassa te gebruiken en een boom te planten”, formuleerde Minnesma. Huh? Prijst de klimaatkoningin van Nederland het gebruik van aardgas aan? Terwijl Den Haag, mede op aandringen van klimaatactivisten, toch juist een beleid uitrolt dat huizen aardgasvrij maakt? Wat is hier aan de hand?
Op sociale media reageerden opiniemakers verrast. ’Onbegrijpelijk’, stelde columnist en energiedeskundige Remco de Boer. Een ’ommezwaai’, oordeelde wetenschapsjournalist Simon Rozendaal. Volgens Fenna Swart van Comité Schone Lucht nam Minnesma niet eerder publiekelijk zo openlijk afstand van houtige biomassa. Ze doet het overigens terwijl de afgelopen maanden het maatschappelijke verzet groeit tegen biomassa wegens de luchtvervuiling en het verlies aan biodiversiteit.
Miljardensubsidies
Minnesma kwam wereldwijd in de schijnwerpers te staan dankzij de Urgenda-zaak. De Hoge Raad gaf haar gelijk dat de Nederlandse overheid meer moet doen om de CO2-uitstoot te verlagen. Mede door de klimaatzaak besloot het kabinet te koersen op het van het aardgas afhalen van huizen. Daarnaast stimuleert Den Haag het gebruik van biomassa door miljardensubsidies.
Op Radio 1 erkende Minnesma dat ze biomassa twintig jaar geleden als onderzoeker aan de Vrije Universiteit nog als ’oplossing’ zag tegen de opwarming van de aarde. Maar volgens de Urgenda-voorzitter is klimaatverandering inmiddels zo nijpend dat de wereld geen tijd meer heeft om nog biomassa te gebruiken. De CO2 van elke opgestookte boom blijft te lang in de atmosfeer, en vormt daarmee een risicovol opwarmend effect.
„Ik zie voortschrijdend inzicht bij Minnesma”, zegt Rozendaal verheugd. „Daar kan ik wel bewondering voor opbrengen.” Ook het feit dat ze aardgas nu duidelijk als een ’overgangsbrandstof’ ziet, waardeert de schrijver van Warme aarde, koel hoofd. Dat is namelijk ook één van de kernpunten in zijn boek.
Sommigen begrepen uit de woorden van Minnesma dat ze de Groningse gaskraan weer open wil draaien. Maar dat weerspreekt ze. Wel stelt Minnesma dat het verstoken van gas slechts de helft van de CO2-uitstoot oplevert in vergelijking met het verbranden van biomassa. Zolang aardwarmte, zonnepanelen en windmolens nog onvoldoende energie opwekken, kunnen we het beste gas gebruiken, meent Minnesma. Tot in elk geval 2030. Rozendaal ziet overigens een langere toekomst voor gas.
Hoewel de woorden van Minnesma voor veel luisteraars klonken als donderslag bij heldere hemel, stelt ze zelf dat Urgenda al langer kritisch is op biomassa. Zo ondertekende Minnesma enkele weken geleden de brandbrief aan de Sociaal-Economische Raad om te pleiten voor afschaffing van subsidies voor opstook van houtige biomassa.
Kentering
Toch vormt juist dit optreden een kentering, stelt Fenna Swart van het Comité Schone Lucht. Zij strijdt tegen de komst van ’s lands grootste biomassacentrale bij Diemen en overziet het groeiende veld aan actoren dat zich tegen biomassa begint uit te spreken. „In eerdere instantie leek Urgenda biomassa nog te steunen als tijdelijke oplossing. Bovendien is dit de eerste keer dat Minnesma zich publiekelijk zo duidelijk uitspreekt.”
Urgenda loopt volgens Swart niet weg voor het, wellicht onbedoelde, effect dat de klimaatzaak heeft gehad: „De Urgenda-zaak duwde de overheid verder in de richting van het subsidiëren van het verbranden van houtpellets. Voor het kabinet is het nu eenmaal, op papier, de makkelijkste manier om ’hernieuwbare energie’ te stimuleren.” Een nieuwe openstelling voor subsidie begin dit jaar zorgt inmiddels voor een verdere groei van de vraag naar houtige biomassa, aldus de activiste.
Minnesma werpt deze kritiek verre van zich. „Ik voel me totaal niet verantwoordelijk voor de keuze die de overheid heeft gemaakt voor het subsidiëren van biomassa. Dat komt voort uit het Energie- en Klimaatakkoord”, zegt ze. Minister Wiebes stelde vorige week in de Tweede Kamer nog dat hij nog geen afscheid wil nemen van biomassa. Het zou te belangrijk zijn om de klimaatdoelen te halen – zoals Urgenda via de rechter heeft geëist.
Klimaatpublicist Rutger van den Noort heeft nog een kanttekening. „Het kan zijn dat Urgenda al langer kritisch was op biomassa. Maar men droeg altijd het idee uit dat we zo snel mogelijk naar hernieuwbare energie moesten, zelfs zonder dat een reële back-up mogelijk was voor onze energiehuishouding. Nu erkent Minnesma dat aardgas nodig is als overgang. En zo is het. Het moet allemaal veel geleidelijker.” Gasketels afkoppelen om Amsterdamse huizen aan een warmtenet op biomassa te koppelen, zoals het hoofdstedelijke stadsbestuur wil, noemt Van den Noort ’het paard achter de wagen spannen’.
Minnesma is optimistisch dat we met wind op zee en zonnepanelen op bestaande gebouwen een heel eind komen. „Tegen windmolens op zee bestaat weinig weerstand”, zegt de klimaatactiviste. Van het vol leggen van weilanden met zonnepanelen is ze géén voorstander. „Het is ook niet nodig.”
Uit: RTL Nieuws, 15 juni 2020, door: Roderick Veelo
Urgenda – een van de machtigste milieuorganisaties van Nederland – heeft biomassa als duurzame energiebron definitief bij de vuilnis gezet. Volgens Urgenda-directeur Marjan Minnesma is het subsidiëren van hout gestookte biomassacentrales een vergissing en moet Nederland vooral gas blijven gebruiken. Biomassa is echter de belangrijkste pijler onder het Nederlandse klimaatbeleid. Is de 8 miljard euro subsidie straks weggegooid geld?
Wat is biomassa?
Biomassa voor de opwekking van energie bestaat uit dood plantenmateriaal, bomen, restafval zoals takken, maar ook suikerriet, mais, algen en alcohol.
Het kabinet beschouwt biomassa als een van de belangrijkste duurzame energiebronnen die nodig zijn om de klimaatdoelen van 2030 te halen. Daarom verrijzen er de komende jaren in ons land 628 grote en kleinere biomassacentrales. De helft daarvan is gereserveerd voor het snelgroeiende houtige biomassa.
Wat is er duurzaam aan biomassa?
De Nederlandse economie kan niet draaien op zonne- en windenergie alleen. Daarvoor is zon en wind niet altijd in voldoende mate aanwezig en bestaat er (nog) geen methode om zonne- en windenergie grootschalig en langdurig op te slaan. Daarom hebben we een andere energiebron nodig om op terug te kunnen vallen.
In Europees verband is besloten dat biomassa een duurzaam alternatief is voor gas en kolen. De gedachte daarachter is de volgende. Een boom onttrekt voor zijn groei CO2 aan de atmosfeer. Bij verbranding van die boom komt de CO2 weer terug in de atmosfeer. Maar als je voor iedere verbrande boom een nieuwe plant, is dit proces zo goed als CO2-neutraal.
Wat zijn dan de bezwaren tegen biomassa?
Er is een aantal bezwaren tegen biomassa, die ook Urgenda-directeur Minnesma benoemt. Zo is de cyclus van biomassa op papier CO2-neutraal, maar je moet er wel 20 tot 30 jaar op wachten. Bomen verbranden nou eenmaal aanzienlijk sneller dan dat ze groeien. Kijk ookSubsidie biomassa: ‘Perverse prikkel die nu moet stoppen’
Een tweede bezwaar is dat hout een slechte energiebron is. Om dezelfde hoeveelheid energie als met de verbranding van gas en kolen te krijgen moet je meer hout verbranden.
Daardoor komt er netto meer CO2 vrij bij het verbranden van biomassa. Alleen hoeven we – dankzij de Europese afspraak – die uitstoot niet op te nemen in onze klimaatboekhouding.
De CO2-uitstoot van biomassa telt alleen mee in het land waar het hout vandaan komt. Dat zijn veelal de Baltische staten, Finland en ook de Verenigde Staten.
Een derde bezwaar is dat er dankzij de subsidie op biomassa veel te verdienen valt met bomen. Daardoor stimuleert biomassa de ontbossing. We kappen de bomen die we juist nodig hebben om het teveel aan CO2 uit de atmosfeer te halen.
En een vierde bezwaar is dat er bij de verbranding van hout niet alleen een hoop CO2 de lucht in gaat, maar ook andere schadelijke stoffen zoals stikstof, fijnstof, zware metalen en dioxines
Het alternatief
Het alternatief voor biomassa is wat we al hebben: gas, kolen of kernenergie. Minnesma’s voorkeur gaat uit naar energiebesparing en gas. Gas is een relatief schone brandstof, die ons volgens Urgenda helpt tijd te kopen op weg naar meer duurzame alternatieven, zoals waterstof.
Wat gaat het kabinet doen met biomassa?
Het kabinet lijkt zich vooralsnog niets aan te trekken van de klimaat- en milieubezwaren tegen biomassa. Afgelopen woensdag in een debat met de Tweede Kamer weigerde minister Eric Wiebes van Economische Zaken de subsidie voor biomassa stop te zetten.
Dat is vanuit het kabinet gezien logisch, omdat biomassa de belangrijkste pijler is onder het klimaatwet waarmee Nederland zich gebonden heeft aan het klimaatdoel: een reductie van de CO2-uitstoot met 49 procent.
11,4 miljard euro
Daar komt bij dat het kabinet 11,4 miljard euro subsidie heeft gereserveerd voor investeringen in biomassa als energiebron. Daarvan zijn bedragen toegezegd aan energiemaatschappijen, die aan de slag zijn met het ombouwen van kolen- en gascentrales naar biomassacentrales. Dat zijn verplichtingen waar het kabinet niet zomaar onderuit kan.
Ironie
Het is goed mogelijk dat Urgenda zelf heeft bijgedragen aan de halsstarrige houding van het kabinet ten aanzien van biomassa. De klimaatorganisatie heeft zelf vorig jaar bij de rechter afgedwongen, dat het kabinet vaart zet achter het behalen van de reductiedoelen.
Die vaart houdt het kabinet erin door de ingeslagen weg te volgen. Hoe ernstig de werkelijkheid van biomassa ook is, op papier kan het kabinet er zijn reductiedoelen mee halen.
De prominente klimaatactivist Marjan Minnesma sprak zich dit weekeinde uit tegen biomassa. Nog een tik voor het afkalvende draagvlak van deze energiebron. Dit maakt het werk van minister van Economische Zaken en Klimaat Eric Wiebes (VVD) lastiger. Hij heeft biomassa hard nodig om aan de klimaat- en groene-energiedoelen te voldoen.
En de vooruitzichten lijken niet goed voor biomassa. Keer op keer blijkt dat tegenstanders veel gepassioneerder en luidruchtiger zijn in hun weerzin, dan de ingenieurs die de voordelen van biomassa zien.
Een nieuwe tik voor het draagvlak van biomassa
‘Het is beter aardgas te verbranden én een boom te planten dan biomassa te verbranden én een boom te planten.’ Ook moet het kabinet stoppen biomassacentrales te subsidiëren. Dit zei klimaatactivist Marjan Minnesma gisteren in het radioprogramma Dit is de Dag. Zij is directeur van stichting Urgenda die vooral bekend werd door de gewonnen klimaatrechtszaak tegen de Nederlandse staat.
Die uitspraken zijn een nieuwe klap voor de steun voor biomassa. Al langer groeit de weerzin tegen deze energiebron. Vorige week pleitte het Adviescollege Stikstofproblematiek ook al voor een subsidiestop. Nu neemt één van de meest prominente klimaatactivisten hard stelling. Iets wat zeker ‘groene’ voorstanders van biomassa zou kunnen overtuigen.
De controverse betreft maar een klein deel van de toepassingen. Bio-energie – het gebruiken van biologisch materiaal als energiebron– is een parapluterm. Eronder schuilen allerlei soorten materialen, van rioolslib tot snoeiafval. De meeste zijn niet controversieel. Wel omstreden is het verbranden van houtige biomassa. En dan vooral het tot pellets verwerkt hout dat wordt geïmporteerd naar Nederland. Ook Minnesma keert zich hiertegen.
Biomassa telt door afspraken als CO2-neutraal
Op het eerste gezicht lijkt het een simpele kwestie. Bij het opwekken van een hoeveelheid elektriciteit of warmte met biomassa komt meer dan twee keer zoveel vrij van het broeikasgas CO2 als bij het opwekken hiervan met aardgas. Aardgas is dus superieur voor het klimaat.
Alleen groeit houtige biomassa in tegenstelling tot aardgas terug. Vandaar dat biomassa telt als CO2-neutrale, duurzame energie. Maar om echt duurzaam te zijn, moet het wel aan voorwaarden voldoen. Er moet daadwerkelijk CO2 worden opgenomen, het mag niet ten koste gaan van natuur, gebruikt land mag geen nuttiger bestemming hebben.
Duidelijk is dat er maar een beperkte hoeveelheid biomassa is. Dit moet dus terughoudend worden gebruikt. Er zijn tal van valkuilen waardoor biomassa negatieve effecten kan hebben. Denk aan het gebruik van eetbare gewassen als biobrandstof, of het verbranden van bruikbaar hout.
‘Biomassa groeit wel terug, maar niet snel genoeg’
Maar voor- en tegenstanders botsen vooral over de vraag of aan al die zorgvuldigheidscriteria echt wordt voldaan. En of dat zo blijft in de toekomst nu Nederland – en andere landen – steeds meer biomassa gaan gebruiken. Minnesma erkende in de radio-uitzending dat biomassa positieve effecten kan hebben op het klimaat. Alleen gaat het haar te langzaam. Het terug laten groeien van bomen duurt decennia, terwijl Minnesma vindt dat er de komende tien jaar al harde actie nodig is voor het klimaat.
Minnesma kreeg bijval en kritiek. Veel mensen vinden het gezond dat ze eerlijk is over de voordelen van aardgas. Critici zeggen dat Minnesma een valse keuze geeft. Zo zou veel van de biomassa die nu wordt verstookt uiteindelijk toch verbranden of verrotten – de CO2 komt toch weer in de lucht zonder energieopwekking. Ook wijzen ze erop dat er geen beleid is bomen terug te planten na het verstoken van aardgas.
Hierbij wreekt zich de veelvormigheid van bio-energie – iedereen kijkt naar zijn eigen selectie feiten en heeft een ander perspectief. Veelzeggend was ook de aanpak die het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) eerder dit jaar koos. In een dik rapport over biomassa werd uitgelegd waarom mensen van mening verschilden, en velde zelf geen eindoordeel.
Een bonte gelegenheidscoalitie strijdt gepassioneerd tegen biomassa
De tegenstanders van biomassa zijn een bonte gelegenheidscoalitie. Sommigen willen, net als Minnesma, een nog ambitieuzer – en duurder – klimaatbeleid met vooral wind- en zonne-energie. Terwijl anderen juist tegen elke vorm van klimaatbeleid zijn. Weer andere groepen maken zich druk om de effecten op de natuur, of zijn bang voor luchtvervuiling of stikstofneerslag. Dit speelt bijvoorbeeld in de protesten tegen de voorgenomen bouw van een biomassacentrale in Diemen.
Wat ze gemeen hebben, is dat ze veel gepassioneerder zijn in hun tegenstand dan de voorstanders in hun steun aan biomassa. Voorstanders bezien de inzet vooral pragmatisch en technisch. Zonder biomassa wordt het moeilijker of duurder om aan de klimaatdoelen te voldoen. En het is handig voor toepassingen waar geen CO2-neutrale energiebron voor handen is.
Die lauwe steun werd goed duidelijk in een Kamerdebat afgelopen week waarin minister Eric Wiebes biomassa halfhartig verdedigde. ‘Ik ga niet op een woensdagmiddag even een belangrijk onderdeel van het Klimaatakkoord door de plee spoelen,’ zei hij. Toch lijkt ook zijn enthousiasme bekoeld. Maar Wiebes moet wel aan doelen voor hernieuwbare energie voldoen, wat zonder biomassa ondoenlijk is. Daarmee zit Wiebes klem. Intussen groeit de weerstand.
