Auteur: 73786017

In de grote kolencentrales, in nieuwe biomassacentrales, in flatgebouwen: Nederland gaat massaal energie opwekken uit biomassa. Maar voor het klimaat en het milieu kunnen we volgens gerenommeerde wetenschappers en de stikstofadviescommissie nog beter gas verbranden dan hout.

UIT: AD, Annemieke van Dongen en Chris van Mersbergen 3 oktober 2019

Het leek zo’n beetje het ei van Columbus op weg naar een klimaatneutraal Nederland: biomassa. Met alleen wind- en zonne-energie kunnen de doelen uit het Klimaatakkoord (de helft minder broeikasuitstoot in 2030) nooit worden gehaald. En daarbij: ook als het dagenlang windstil en bewolkt is, moet de stroomvoorziening op gang blijven. Daarom komt biomassa, het verbranden van hout in onze huidige kolencentrales om energie op te wekken, maar wat goed van pas. Het idee daarachter: met biomassa breng je een natuurlijke kringloop op gang. De CO2 die vrijkomt bij het verbranden van hout, wordt opgenomen door bomen die groeien op de plaats van de exemplaren die voor dat doel zijn gekapt.

Maar, zo stellen invloedrijke Europese wetenschappers nu in harde bewoordingen: de gedachte dat dit een CO2-neutraal proces is, is een waanidee. De vraag naar biomassa zal de komende jaren zo stevig toenemen, dat daarvoor veel te veel bomen worden gekapt. Nieuwe bomen groeien nooit snel genoeg aan om de CO2 die vrijkomt op te nemen. Dat kan enkele jaren tot wel decennia duren. En dus ontploft de komende jaren als het ware een enorme broeikasbom. Dáár is de opwarmende aarde natuurlijk totaal niet mee geholpen.

Open haard 

Bij verbranding komen zelfs meer broeikasgassen vrij dan bij steenkool, concludeert de Europese wetenschapskoepel EASAC. Dat komt doordat hout geen efficiënte brandstof is. Iedereen met een open haard of houtkachel weet hoeveel hout nodig is om je huis op een koude winteravond warm te stoken. Het rendement van aardgas is veel hoger. Om dezelfde hoeveelheid energie op te wekken, komen daarbij dus veel minder broeikasgassen in de lucht. 

De CO2-uitstoot van het transport en het bewerken van het hout tot pellets komen daar nog eens bovenop. Want in Nederland is lang niet genoeg snoeihout beschikbaar om in de snelgroeiende vraag naar biomassa te voorzien. Energiebedrijven importeren op grote schaal houtkorrels voor biomassacentrales uit de Baltische Staten en Noord-Amerika – met schepen die stikstof, fijnstof en broeikasgassen uitstoten.

In die landen wordt bovendien zoveel hout voor energie gerooid dat zich een ecologische ramp voltrekt, stelt hoogleraar Louise Vet, die namens Nederland in de milieugroep van EASAC zit. ,,Daar ontstaan snelgroeiende, eenvormige bossen waar weinig biodiversiteit meer is.’’

Papieren winst

Het importeren van biomassa is voor Nederland enorm aantrekkelijk omdat we er op papier onze nationale CO2-uitstoot snel mee kunnen verminderen. Volgens Europese regels hoeven we voor verbranding geen CO2-uitstoot te rekenen, terwijl die er in de praktijk natuurlijk wel is. Vervangen we steenkool door houtpellets, dan daalt de uitstoot van de centrales in één klap tot nul – op papier, want in de praktijk stoten ze zelfs meer CO2 uit dan voorheen. In theorie moet het land waar de biomassa is geoogst de uitstoot wel rapporteren. Maar of dat ook overal keurig gebeurt? Vet acht het onwaarschijnlijk. ,,De VS is onder president Trump uit het Klimaatakkoord gestapt. Grondeigenaren in Noord-Amerika kunnen met hun bossen doen wat ze willen.’’

Per jaar gaat de centrale in Diemen 18.000 voetbalvel­den aan bos verbranden. Per dag gaat het om 25 vrachtwa­gens hout 

Fenna Swart, Federatie tegen Biomassacentrales

Ook de commissie van oud-minister Johan Remkes (VVD), die aanbevelingen moest doen om Nederland uit de deze zomer ontstane stikstofcrisis te helpen, heeft zijn bedenkingen bij het blinde geloof in biomassa. In zijn eindrapport adviseerde Remkes de miljardensubsidies die naar honderden kleine en grote biomassa-installaties en -centrales gaan te ‘heroverwegen’ – een keurig woord voor afschaffen.

Voor de grote energiebedrijven is die aanbeveling een harde klap. De Duitse energiereus RWE, die 2,6 miljard euro subsidie ontvangt om zijn kolencentrales in Geertruidenberg en Eemshaven volledig te verbouwen voor biomassa, is des duivels. Taco Douma, de baas van de RWE-centrales, noemt het een ‘bizar advies’. ,,De wetenschap onwaardig. Het is onvolledig en onjuist.”

Michel Groeneveld van Uniper, dat biomassa stookt in een centrale op de Maasvlakte, spreekt van een ‘raar en dom voorstel’. ,,Biomassa heeft geen enkele invloed op stikstof. Of je nu steenkool gebruikt of biomassa, het maakt niet uit, want het wordt door filters toch allemaal opgevangen in de centrale.”

Vieze lucht

Milieuclubs bestrijden die stelling. Ondanks de filters belanden bij grote biomassa-installaties jaarlijks miljoenen kilo’s stikstof (stikstofoxiden en ammoniak) en ander fijnstof in de lucht. De centrales moeten daarom worden stilgelegd, stelt Mobilisation for the Environment, dat naar de rechter is gestapt. 

Ook bezorgde buurtbewoners grijpen de stikstofuitspraak van de Raad van State aan om de bouw van nieuwe biomassacentrales tegen te houden. Zo togen tegenstanders van een grote centrale (120 megawatt) die energiebedrijf Vattenfall wil bouwen bij Diemen, deze maand naar de rechter. Ze vrezen dat de centrale de lucht gaat vervuilen die zij elke dag inademen. ,,Per jaar gaat de centrale 18.000 voetbalvelden aan bos verbranden. Per dag gaat het om 25 vrachtwagens hout. Dat is ontzettend slecht voor de luchtkwaliteit én voor het klimaat. Daar verzetten wij ons tegen’’, verklaart Fenna Swart van de Federatie tegen Biomassacentrales.

Aan de uitstoot van biomassacentrales worden veel minder strenge eisen gesteld dan aan bestaande kolen- en gascentrales, bevestigt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Ook hebben ze minder hoge schoorstenen en worden ze geregeld dichter bij dorpen of steden gebouwd. 

Komende jaren komen er bovendien honderden kleinere biomassa-installaties bij, blijkt uit subsidietoekenningen die deze krant opvroeg bij het ministerie van Economische Zaken. Vaak middenin woonwijken. Het gaat dan bijvoorbeeld om installaties in appartementencomplexen die van het gas af moeten. In zulke zogenoemde pelletkachels worden kleine brokjes samengeperst hout verbrand (dezelfde pellets die sinds kort in de grote kolencentrales worden bijgestookt – en waar ze uiteindelijk voor 100 procent op moeten gaan draaien).

Oerbos

Het Longfonds maakt zich zorgen over die trend. ,,We zien nu een enorme groei van biomassa, maar mensen moeten zich realiseren dat het stoken van hout de lucht vervuilt. Fijnstof, zoals stikstofoxiden, veroorzaakt chronische ziektes als bronchitis en astma. Niet voor niets roepen wij mensen op te kiezen voor schonere vormen van verwarming dan houtkachels.’’

Ook de stikstofadviescommissie van oud-minister Remkes is ongerust en pleit voor meer onderzoek. ,,Het gaat om zulke grote hoeveelheden, dat wij ons zorgen maken over de gevolgen voor de gezondheid van mensen. Het is onduidelijk wat de uitstooteisen zijn en of daar controle op is’’, zegt hoogleraar Vet, een van de leden van de commissie. De hoge CO2-uitstoot van biomassa is echter de voornaamste reden dat de commissie het kabinet adviseert om met subsidies voor biomassabijstook te stoppen.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) nuanceert de harde conclusies van de wetenschappers en de commissie-Remkes. ,,Om subsidie te krijgen, moeten de elektriciteitsproducenten aantonen dat alle gebruikte biomassa voldoet aan strenge eisen. Daarvoor hebben ze certificaten nodig van leveranciers’’, zegt biomassadeskundige Bart Strengers van het PBL.

Zo wordt volgens hem voorkomen dat oerbossen worden gekapt om in onze energiecentrales te verdwijnen. ,,Het gaat om bosbouw; boseigenaren zijn er ook niet bij gebaat om alles in één keer te kappen.’’ In de praktijk belanden vooral takken en resthout als pellets in de centrales, zegt Strengers. ,,Boomstammen leveren veel meer op als zaaghout, voor planken.’’

Zorgen

Als we deze miljarden goed hadden besteed, hadden we er een hele water­stofeco­no­mie van kunnen optuigen Louise Vet, hoogleraar

De zorgen van de wetenschappers moeten volgens het PBL wel serieus worden genomen. ,,Maar we mogen niet alle biomassa over één kam scheren. Volgens de meeste studies zullen we de komende jaren duurzame biomassa nodig hebben om de klimaatdoelen te halen.’’ Het klimaatpanel IPCC van de VN bevestigt dat. Zo zal biomassa nodig zijn als overgangsbrandstof voor transport dat niet zo makkelijk te elektrificeren valt. Denk aan scheepvaart, zware vrachtwagens en vliegtuigen. Ook kan de chemische industrie, die van aardolie als grondstof af moet, er materialen van maken.

Daarnaast moet beter gekeken worden waar we biomassa vandaan halen, stelt milieuclub Natuur & Milieu, dat zich grote zorgen maakt over de bijstook van hout in kolencentrales. ,,We mogen het klimaatprobleem niet oplossen door de natuur te vernachelen’’, zegt directeur Marjolein Demmers. ,,Maar snoeiafval uit Nederland en reststromen uit de voedingsindustrie bijvoorbeeld kunnen wel degelijk een duurzame energiebron zijn. Laten we ervoor waken om biomassa nu helemaal in de ban te doen. We staan voor een enorme opgave om de broeikasgasuitstoot te verminderen, één simpele oplossing is er niet. Voor sommige doelen kan biomassa wel degelijk een goed idee zijn.’’

Dat beaamt de Europese wetenschapskoepel ook. ,,Maar laagwaardige energie opwekken uit hout is het allerlaatste wat we ermee zouden moeten willen’’, stelt Vet, die daar al jaren voor waarschuwt en met lede ogen aanziet hoe nu miljardensubsidies naar de grote energiecentrales gaan. ,,Als we dit geld goed hadden besteed, hadden we er een hele waterstofeconomie van kunnen optuigen.’’ 

Waterstof kan volgens deskundigen in de toekomst gaan fungeren als dé schone energiedrager: het is te verbranden zonder CO2-uitstoot, makkelijk te transporteren en op te slaan voor windstille dagen waarop de zon niet schijnt. Vet: ,,Daar zouden we voor de economie, het klimaat én de natuur een enorme slag mee kunnen slaan.’’